SAÇAKLIZADELER KİMLERDİR?
Büyük Halife Hz. Ömer
zamanında İslam ve Hıristiyan dinler arasında bir mübahese (Karşılıklı konuşma)
dolayısıyla Halife Ömer ile İstanbul İmparatoru arasında yapılan anlaşma ve
verilen karar üzerine Medine’i Münevvere’ye gönderilecek iki Hıristiyan din
âliminin Trabzon’dan gönderilmeleri, imparator tarafından uygun görüldüğünden,
Trabzon kralına yazılmış. O da o zamanların en büyük Hıristiyan din âlimlerinin
bulunduğu Of kazasından seçilmelerini uygun görmüştür. Trabzon kralı, seçtiği
Hıristiyan iki din âlimini İstanbul’a gönderirken bu iki âlimin büyük
meziyetlerinden bahsederek İmparatorun dikkat nazarını çekmişti. Nihayet bu iki
Of’lu din âlimi, Medine’ye Halifenin huzurlarına varınca, sade hayatını, büyük
ve hudutsuz adaletini, Müslümanlar üzerine şefkat, kafirler üzerine azametini
görünce tartışmaya girişmeden meziyetlerine hayran oldukları Müslüman dinini
tereddütsüz kabul etmişlerdir. Tekrar memleketlerine dönmek üzere Anadolu'ya
gelen bu iki "Müslüman" bilgin, Of kazasına dönmekten çekinerek, suyu
ve havası Of’a benzeyen
Maraş'a
yerleşmişlerdir.
Of'taki Saçaklılar, bu
iki ilim sahibi insanın torunlarıdır.
Her iki bilgin İrşat
ve tebliğ görevine Of’ta devam etmiştir.
Bu büyük şahsiyetleri
tanıtmak ve Maraş Ulemasına şükranları sunmak üzere Maraş’ta SAÇAKLIZADE
KÜLTÜR, EGİTİM ve YARDIMLAŞMA VAKFI kurulur.
--------
SAÇAKLIZADE OSMAN
EFENDİ
KİMDİR: İlim Adamı,
düşünür.
Saçaklızade Osman
Efendi’nin, Of İlçesinde, özellikle Çaykara Paçan Köyü ve çevresindeki
çalışmaları sonucunda halk, İslâmiyet'i kabul etmiştir. Çevresinde çok derin
izler bırakan Saçaklızade, Paçan Köyünde vefat etmiş ve köy camii önünde
türbesi yapılmıştır. Paçan Köyü, bu yüzden ''Maraşlı'' adını almıştır.
Peki buraya neden ve
niçin geldi? Maraş’tan (1) Karadeniz Of taraflarına devletçe gönderilmiş veya
gitmiştir. Çevresinde Bir aile değil de bir gurup ailelerle gitmiş olduğu
düşünülmelidir.
Trabzon'un en eski
tarih kitaplarından biri olan ''Trabzon Tarihi’nin 96. Sayfasında Şakir Şevket
şöyle yazar:
Hepsi Rum milletinden
olduğu bilinen Of'a; Maraş ulemasından bir zat, Bayburt yoluyla her nasılsa
oraya düşmüştür, biraz baskı görmüş ise de; halka doğru yolu göstererek,
yörenin en saygın Papazlarını bile hidayete erdirme başarısını göstermiş halk
ve papazlar İslâm dinini kabul etmişlerdir.
DOĞUMU: Maraş’ta
1484’de doğdu.
SOYU: Maraş'ta Saçaklı
ailesindendir. Maraş'ta yetişip ilim tahsil etmiş, zamanının müderris
(Profesör) ve ilim adamlarından icazet (diploma) almıştır.
Maraş il Yıllığında,
Çaykara’nın Paçan (Maraşlı) Köyündeki, Maraşlı Caminin fotoğrafı vardır. Bu
fotoğrafta, Osman Efendi'nin türbesi yer almaktadır. Fotoğrafın alt yazısında
şunlar yazılıdır:
''Of'a İmam-ı İslâm-ı
getirdi kemalin menbaı Maraşlı Osman/
Ne kutsi kudrete
malikti hayret, boyun eğmişti bir görmede ruhban/
Dokuzyüzaltmış idi
hicri yıl onu rahmetlere garketti Rahman''
1986 Yılında basılan
''Of ve Çaykara'' kitabında, Saçaklızade Osman Efendi ismi ilk kez kullanıldı.
Of ve Çaykara'da bilinen ve sevilen din âlimi bu zamana kadar sadece ''Maraşlı
Osman'' olarak biliniyordu.
ÖĞRENİMİ
Maraş’ta okudu,
Maraş’ta yetişti. Maraş’tan Karadenize kıraat ilmini götürdü. Mütefennin (Fen
bilgini. Fizik, kimya, matematik ve biyolojiye verilen ortak ad.) bir müderristir.
SÖYLENTİLER
Dedeleri Paçan’da (2)
yaşıyorlardı. Müslüman oldukları için Hıristiyanların baskısı sonucu Maraş’a
geldiler. 1500’lü yılların başında Maraşlı Osman Efendi, dedesinin
kitaplarından 150 yıl önce Paçan’dan geldiklerini öğrendi.
KİMİNLE GELDİ: Maraşlı
Saçaklızade Osman Efendi (3) Of'a geldiği zaman tek değildi. Yanında ikisi
kardeşi (Saçaklızade Muhammet ve Maraşlı İlyas Efendi) olmak üzere üç kişi daha
vardı. Bunlardan dördüncü kişinin adı Hasan Efendi (Osman Efendi’nin kardeşi
veya amcasının oğlu) olduğu kesindir.
OF’LULAR VE
MARAŞ’LILAR: Of halkının Maraşlılar tarafından hidayete kavuşturulduğu kesin
delillerle bellidir.
ÖLÜMÜ: Of’ta 1541’de
vefat etmiştir. Alimin, mezar taşında Maraşlı Osman Efendi yazdığı için
Karadeniz halkı onu Saçaklızade değil de, Maraşlı Osman Efendi olarak tanıdı.
SAÇAKLIZADE VAKFI
Maraşlı Saçaklızadeler
ile ilgili olarak; Saçaklızade Kültür Eğitim ve Yardımlaşma Vakfı kuruldu.
YER: Maraş'ta
Çarşıbaşı Camii'nin bitişiği.
AMACI: Zenginlere,
hayır ve hasenat işleri ile uğraşmalarını sağlamak, fakiri korumaktır.
VAKIF YÖNETİCİLERİ:
Ömer Faruk Şirikçi, Ali Demirdöğen (Vakfın öne çıkan yöneticileri)’dir.
---------------------
AÇIKLAMA
(1) Bu tarihlerde
Otlukbeli ve Çaldıran Savaşını Osmanlılar kazanmış, Akkoyunlu, Karakoyunlu
Devletleri çökmüş, Şah İsmail, Yavuz'a yenilmiştir. İşte bu nedenle Osmanlılar,
eline geçen topraklardaki Müslüman Türkleri, Hıristiyanların çok olduğu
bölgelere yerleştirmişlerdir. Oysa Of, fazla kalabalık değildi göç olmadığından
ya da çok az olması dolayısıyla ille de birilerinin bu halkı İslamiyet'le
nurlandırmış olması gerekir ki; bunlar da Maraşlılardır. (Çaykara’da
yayınlanan, Çaykara Gazetesinden yararlanılmıştır.)
-----
MARAŞLI KÖYÜ
İlçeye 3 km , uzaklıktadır. Nüfusu,
2000 yılı sayımına göre 248’dir.
Trabzon’un fethinden
sonra, Solaklı vadisinin İslamlaştırılması amacıyla bölgeye gelen
alperenlerden Maraşlı
Saçaklızade Osman Efendi’nin mezarı Maraşlı Camii’ndedir. Bu nedenle cami,
vatandaşlarca sık sık ziyaret edilmektedir. Köye bu alperene duyulan saygı
nedeniyle ”Maraşlı” adı verilmiştir.
Solaklı vadisinin doğu
yakasında yer alan köyün arazi yapısı, oldukça düzgündür. Diğer köylere göre
tarıma elverişli toprakları daha fazladır. Toprak, her türlü tarım ürününün
yetişmesine elverişlidir.
Eğitim düzeyi
yüksektir. Bir zamanlar medreseleriyle ünlü olan köyün bilimde, bürokraside ve
değişik iş kollarında birçok başarılı insanı vardır. Bu köyde devlet
kurumlarının üst düzey görevlerinde bulunan önemli kişiler vardır.
Yolu asfalt olan tek
köydür. Çağdaş gereksinimleri bütünüyle giderilen köylerden biridir.
*(2) Of’a ve çevresine
gelen Maraş’lılarla ilgili iki rivayet vardır.
a. Bir rivayet de,
Maraşlı Osman Efendi'nin dedeleri Paçanlı imiş. Müslüman oldukları için
Hıristiyanlar tarafından kovulmuşlar. Yüz elli yıla yakın Maraş'ta kalmışlar.
Maraşlı Osman Efendi, dedesinden kalma kitaplar arasında, Paçan'dan
geldiklerini öğrenmiş ve Paçan'a gitmeye karar vermiş. Diğer iki kardeşi ile
birlikte (yani üç aile) yola koyulmuşlar. Maraşlı Osman Efendi, Bayburt yoluyla
Paçan'a, kardeşlerinden biri Yente'ye, biri de Eskipazar'a yerleşmiş.
Paçanlıların hepsi Osman Efendi'nin tebliği ile Müslümanlığı kabul etmişler.
Daha sonra civar köyler, bütün Çaykara ve Of bölgesindeki Hıristiyanlar
Müslüman olmuşlar.
b. Of'ta İslâmiyet'in
yayılmasında en etkili olanlar, Maraşlı din âlimi, olan üç kardeştir. Bu üç
kardeş hakkında çeşitli görüş ve efsaneler vardır. Hasan Umur'un, Karakaşoğlu
Ahmet Efendi'den naklettiği bir rivayet şöyledir:
Halife Hz. Ömer
zamanında; Halife Ömer ile İstanbul İmparatoru arasında yapılan haberleşmeden
sonra verilen karar üzerine Medine’de İslâm ve Hıristiyan dinleri arasında bir
karşılıklı konuşma yapılması kararlaştırılır.
Medine’ye gönderilecek
iki Hıristiyan din âliminin Trabzon'dan seçilmesi İmparator tarafından olumlu
görüldüğü bilgisi, Hrıstiyan olan Trabzon kralına yazılır. O da, o zamanların
en büyük Hıristiyan din âlimlerinin bulunduğu Of kazasından seçilmelerini uygun
görür. Trabzon Kralı, seçtiği Hıristiyan iki din âlimini İstanbul'a gönderilir.
Nihayet bu iki Oflu din âlimi, Medine'ye Halife'nin huzurlarına varınca,
Halifenin sade hayatını, büyük ve hudutsuz adaletini, Müslümanlar üzerine
şefkat, kâfirler üzerine muhabbetini görünce; münazaradan (diğerinin görüşünü
çürütme, karşılıklı konuşma) girişmeden meziyetlerine hayran oldukları Müslüman
dinini tereddütsüz (ön koşulsuz) kabul ederler. Ancak bu durum karşısında
memleketleri olan Of'a dönmeyip suyu, havası Of'a çok benzeyen Maraş'a gelip
yerleşirler.
Bu iki zatın torunları
olan Maraşlı Saçaklızade Osman ve diğerlerine rüyalarında dedelerinin çıktığı
Of kazası halkının Hidayete ermeleri, Of'a gitmelerine bağlı bulunduğu
bildirilince onlar da Of'a gelirler. Pek az istisnayla Of halkı İslâm diniyle
şereflenir.
-----
(3) Maraşlı
Saçaklızade Osman Efendi Of'a dört kişiyle geldi.
Tarihçi Araştırmacı
Yazar Haşim Albayrak Sultan Murat Yaylasında verdiği konferansında: “ Sultan
Murat Yaylasında bulunan “MARAŞUT” Mezarlığının Maraşlılar anlamına geldiğini
ve yöre halkının bilgileriyle birleştirilince bölgemizin İslamlaşmasını
sağlayan ve Maraş’tan Hicri 960 - Miladi 1552 yılında geldiği bilinen…”
a. Maraşlı Saçaklızade
Osman Efendi, Paçan (Maraşlı) köyünde vefat edip oraya defnedilir.
b. İlyas Efendi, Yente
köyünde,
c. Muhammed Efendi,
Sultanmurat Yaylasındaki Maraşlılar Mezarlığında,
d. Hasan Efendi, Of'ta,
şimdiki Eskipazar'da büyük cami önünde meftun bulunuyor.
Ali Rıza Günaydın'ın
OF’ta çıkardığı, ''Of Gazetesi''nin 29.1.1981 tarihli 55. Sayısında
''Çaykara'da Osman Hoca'nın Mezarı Onarıldı'' başlığı altında;
''Çaykara'da
İslâmiyet'i yayan ve Çaykara'nın Maraşlı köyünde yatan Maraşlı Osman Efendi'nin
kabri onarıldı. Bundan 542 yıl önce Maraş İlinden çıkarak, Çaykara'nın Maraşlı
Köyüne (eski ismi, Nefsi Paçan) gelerek Çaykara ve Of havalisinde İslâmiyet'i
yayan Maraşlı Osman Efendi'nin kabri köylüler tarafından yeniden inşa edildi.”
Denilerek, halka bilgiler verilmektedir.
-----
Maraşlı köyünde
Maraşlı Osman Efendi ile ilgili, Caminin imamı Hacı İbrahim Ulusoy’un (1981
yılında) aynı sayılı gazeteye yaptığı açıklamada:
“Osman Efendi,
Fatih'in Trabzon'u alışından 22 sene sonra vefat etmiştir. Ölümünden 10 yıl
önce, bu köye (Maraşlı Köyü) gelmiş ve burada İslâmiyet'in yayılması için büyük
çaba göstermiştir.
Maraşlı Osman Efendi
hakkında, elimizde kesin bir belge yoktur. Ancak büyüklerimizden bize intikal
eden bilgilerin değerlendirilmesi sonucu bazı bilgiler elde edindik. Planını
çizdiğim ve yaptığım bu türbenin masrafları köy halkı tarafından karşılandı.''
demektedir.
Maraşlılar, Of ve
Çaykara'da tamamı Rumca konuşan halkın bulunduğu köylerde, İslâmiyeti yayma
hareketlerine geçmişlerdir. Yerli, yabancı kaynakların belirttiğine göre, kısa
zamanda çok büyük işler başarmışlardır. Öyle ki Maraş İl Yıllığında da Osman
Efendi'nin Ölüm Tarihi 1541'dir. (Maraş İl Yıllığı 1974, s. 134).
Maraşlı Köyü'nün
1981'deki imamının, verdiği bilgiler doğrultusunda Osman Efendi'nin 1531
yıllarında Of'a geldiği düşünebilir.
Maraş’lı Tarihçi –
Araştırmacı – Yazar, Dr. Yalçın Özalp:
''Doğu Karadeniz'deki
bu topraklarda İslâm'ı yaymak için Fatih'ten önce ve sonra şeyhler, dailer,
dervişler yoğun bir faaliyete girmişlerdi.
İşte bu manevi ordunun
erlerinden biri de Maraş'ta Ermişlerden sayılan Merhum Saçaklı Mehmet
Efendi'nin kardeşi Merhum Osman Efendi idi.
Yukarıdaki bilgiler
doğrultusunda Maraşlı Tarihçi Yalçın Özalp'in bahsettiği Maraşlı Saçaklızade
Muhammed (Mehmet) Efendi ile Maraşlı Saçaklızade Osman Efendi'nin kardeş
oldukları bilgisi yaklaşık 32 yıl önceki (2013 yılı itibariyle) kaynaklarda
bulunuyor.
-----
6 ARALIK 2013:
Maraş’lı Tarihçi – Araştırmacı – Yazar, Dr. Yalçın Özalp’i Ulu Caminin Parkında
buluyorum. Az önce İstanbul’dan telefon (6 Aralık 2013) aldığını söylüyor. Bir
öğrencisi doçentlik sınavına giriyor. Sınav sözlü. Önce tanışma. Hanım kızın,
Tarihçi – Araştırmacı – Yazar, Dr. Yalçın Özalp’in üniversiteden öğrencisi
olduğu anlaşılınca: “Biz Yalçın Özalp’in öğrencisine soru sormaktan haya
ederiz.” Diyorlar. Öğrenci, bunları telefonda anlatınca Yalçın Hoca
duygulanıyor.
---------------------------
8 ARALIK 2013: Yalçın
Hocaya Saçaklı Kardeşleri soruyorum. Hoca: ”Kardeşlerden birini tespit
edemedim. Elimde, Rize’de yaşadığı rivayeti ile mezarının Andırın’da bir gölet
suyunun altında kaldığı rivayeti var,” diyor. (akn)
------------------------------------------------------------------
KELİMELER
Mütefennin: a. Fen
bilgini. b. Ozan, bilgin, filozof, profesör.
Ruhban: Hıristiyan Din
Adamı
---------------------
SAÇAKLIZADE OSMAN
EFENDİ'NİN MEZARI
----------------------
Saçaklılar ailesinden
çok sayıda bilgin yetişmiştir. Rum kökenli olan aile, Hz. Ömer devrinde
Medine'ye gönderilen iki Hristiyan bilginin Medine dönüşünde Maraş'a
yerleşmesinden sonra bilginler peş peşe sıralanmışlardır. Kökenlerinin Of'tan
geldiğini öğrenen bilginlerden bazısı İslamiyeti anlatmak için Trabzon'a
gitmişler, bazısı Antep'e ve bazısı da Maraş'ta kalmışlardır.
Of' Yerleşen Maraşlı
Bilginlerden Bazıları:
1. Maraşlı Saçaklızade
Osman.
2. Maraşlı Saçaklızade
Muhammed.
3. Maraşlı İlyas
4. Maraşlı Hasan.
Saçaklı Mehmet Efendi
Maraş ve Antep'te faaliyet göstermiştir.
